معرفی مرجان

 مرجانها ، سازندگان اصلی تشکیلات یا جزیره‌های کوچک دریایی و توده‌های سختی بوجود می‌آورند که قادر به مقاومت در برابر امواج کوبنده دریاها هستند. بسیاری از جانوران در میان مرجانها به سر می‌برند و در سلولهای بعضی از مرجانهای سطحی آب ، جلبکهای قهوه‌ای وجود دارد....

عمومی‌ترین صفت جانوران که طی مراحل رشد نیز قبل از همه ظاهر می‌شود. تراز ساختمانی آنهاست. همه جانوران زندگی را از یک سلول آغاز می‌کنند و برخی از تراز بافت بالا نمی‌روند. اما بقیه آنها از این تراز می‌گذرند و بدن پیچیده‌تری می‌یابند. بدین ترتیب جانوران (متازوآ) را شامل می‌شود. همه جانوران دیگر که به شعبه یومتازوآ ، تعلق دارند، دارای اندام و دستگاه مشخص هستند. دومین صفت عمومی که بعد از تراز سازمانی در حین رشد جانوران ظاهر می‌شود، نوع تقارن آنهاست.

در ابتدا جنین همه جانوران دارای تقارن شعاعی یعنی به صورت کره‌ای توپر یا توخالی و متشکل از تعدادی سلول است. بعضی از گروههای جانوران این تقارن شعاعی را تا مرحله بلوغ حفظ می‌کنند. اما در بقیه پس از مدتی جنین تقارن دو طرفی می‌یابد و لارو و جانور بالغ حاصل از آنها نیز همین نوع تقارن را حفظ می‌کند. بر همین اساس شعبه یومتازوآ را می‌توان به دو دسته دارای تقارن شعاعی و دارای تقارن دو طرفی تقسیم بندی کرد.

- شاخه کینداریا

کینداریا ، پست‌ترین جانورانی هستند که بافتهای مشخص دارند. این جانوران به صورت منفرد یا دسته جمعی زندگی می‌کنند و بر دو نوع هستند:

- پولیپها: که دارای بدن لوله‌ای است و یک انتهای آن بسته و چسبیده است و در انتهای دیگرشان یک دهان مرکزی وجود دارد که معمولا اطراف آن را شاخکهای نرم احاطه کرده‌اند. پولیپها ساکن هستند.

- مدوز: که به اطراف شنا می‌کند، بدنش ژلاتینی و به شکل چتر و از شاخکهایی حاشیه گذاری شده است و در برجستگی مرکزی سطح مقعد آن ، دهانی دیده می‌شود.

در هر جانور یک حفره گوارشی ، چندین الیاف عضلانی و تعدادی زیادی کپسولهای کوچک نیش زننده یا نماتوسیت وجود دارد. همه کینداریا آبزی و دریایی هستند. این شاخه از سه رده هیدروزوآ، سینوزوآ و آنتوزوآ تشکیل شده است.بسیاری از شقایقها و مرجانها به رنگ روشن و بعضی از مدوزها کم رنگ و زیبا هستند و بسیاری از گونه‌های مرجان نیز درخشندگی دارند.

- صفات اختصاصی شاخه کیندازیا

- تقارن شعاعی در حول دهانی - مخرجی ، تقارن دو شعاعی در بعضی از آنتوزوآ (شقایق و مرجان) ، سر ، حلقه یا بند وجود ندارد.

- بدن از دو لایه سلولی ، یک اپیدرم خارجی (اکتودرم) و یک گاسترودرم (آندودرم) تشکیل شده و میان دو لایه مذبور به مقدار کم یا زیاد.

- اسکلت آهکی یا شاخی است. الیاف عضلانی در اپتیلیا (Epithelia) دیده می‌شود.

- دهان از شاخکهای نرم احاطه شده و به یک حفره هاضمه کیسه مانند به نام انترون (Entron) متصل می‌شود. - - انترون ممکن است منشعب یا به وسیله دیواره‌هایی تقسیم بندی شده است، مقعد وجود ندارد.

- خون و اندامهای تنفسی و ورانش دیده نمی‌شود.

- شبکه منتشری از سلولهای عصبی در دیواره بدن که فاقد سیستم عصبی مرکزی است. بعضی ازآنها دارای لکه چشمی هستند.

تکثیر معمولا بوسیله تناوب تولید مثل انجام می‌گیرد، یعنی با جوانه زدن غیر جنسی در مرحله چسبیده یا پولیپ و تکثیر جنسی بوسیله گامتها در مرحله آزاد یا مدوز ، یک جنسی یا دو جنسی ، بعضی دارای غدد تناسلی ساده ولی بدون مجاری جنسی هستند.

- رده آنتوزوآ

آنتوزوآ ، پلیپهای دریایی به شکل گل هستند و به اندازه‌های کوچک یا بزرگ یافت می‌شوند. بافت و تریکب آنها نسبتا محکم است و به علت وضع مری و دیواره‌های داخلی آن به تقارن دو شعاعی ، تمایل دارند. همگی به شکل پولیپ هستند که معمولا بر روی تخته سنگها ثابت می‌باشند و هیچ نوع تغییر محل نمی‌دهند. گاهی جدا و منفرد زندگی می‌کنند ولی غالبا کلنی‌های بزرگ درست می‌کنند. این جانوران در آبهای گرم سطحی فراوان هستند ولی بعضی در آنها در دریاهای قطبی ساکن هستند و گونه‌های مختلف از خطوط جزر و مد تا اعماق 5300 متری یافت می‌شوند.

معمولا سلولهای جنسی نر و ماده در بدن افراد مختلف بوجود می‌آیند و در عده‌ای عمل لقاح در حفره گوارش ماده صورت می‌گیرد و مراحل اولیه نمو در این حفره‌ها ، آغاز میشود. از حفره مزبور لاروی به نام پلانو خارج می‌شود و رویان از این به بعد به حالت مجتمع به سر می‌برند، شروع به جوانه ‌زدن می‌کند . بنابرین در اثر جوانه زدن به وجود می‌آید و افراد کلنی بوسیله لوله باریکی به هم مربوط می‌شوند، این رده شامل شقایق دریایی ، مرجان و ... است.

- خصوصیت مرجانها

مرجانها ، سازندگان اصلی تشکیلات یا جزیره‌های کوچک دریایی و توده‌های سختی بوجود می‌آورند که قادر به مقاومت در برابر امواج کوبنده دریاها هستند. بسیاری از جانوران در میان مرجانها به سر می‌برند و در سلولهای بعضی از مرجانهای سطحی آب ، جلبکهای قهوه‌ای وجود دارد. اجزای مرجان عبارت از یک پلیپ شقایق مانند کوچکی است که دارای شاخکهای کوتاه و عضلات مختصر است و فاقد صفحه پایی می‌باشد و در یک جام سنگی ، زندگی می‌کند و تیغه‌های شعاعی جانور در کف آن قرار دارد.

تولید مثل این پولیپها به صورت کلنیهای متراکم ، مرجانهای آهکی و تشکیلات مرجانی تولید می‌کنند. این جانوران به آبهای تا 20 درجه سانتیگراد یا گرمتر احتیاج دارند و از سطح تا اعماق 37 متر ، میان 28 درجه شمالی و 28 درجه جنوبی به سر می‌برند. در اطراف فلوریدا و هند غربی و دریای مرجان هاوایی و فلیپین تا استرالیا و آفریقای شرقی فراوان هستند. تعدادی از مرجانهای سنگی مانند فونژیا (fungia) و ... منفرد هستند و بعضی از اینها تا اعماق 7650 متری یافت می‌شوند.

از تشکیلات مرجانی اشکال زیر بوجود می‌آید

رشته‌های ساحلی که از ساحل تا مسافتی به طرف دریا کشیده می‌شود.

رشته‌هایی که بوسیله آبگیرها یا مردابهای با وسعت و عمق معین از ساحل مجزا می‌شوند.

آتول یا جزیره‌های دایره‌ای که دو آبگیر یا مردابی را فرا می‌گیرند.

- اصل و منشا تشکیلات مرجانی

درباره اصل و منشا تشکیلات مرجانی ، تئوریهای مختلفی وجود دارد. داروین ، چنین استنباط کرد که رشته ابتدا روی یک ساحل شیبدار به وجود آمده پس از فرو رفتن ساحل در آب به یک رشته ساحلی تبدیل می‌شود و هنگامی که خشکی کاملا در آب فرو می‌رود. به صورت یک آتول در می‌آید. "تئوری دالی" فرض می‌کند که پس رفتن (عقب رفتن) آب در عصر یخبندان و به وجود آمدن پوششهای بزرگ یخ ، دریا را تا حدود 65 متر از سطح فعلی پایینتر برد.

پس زمینهای برجسته‌ای در نتیجه تاثیر امواج بریده و جدا شد. بعدا با افزایش درجه حرارت مرجانها شروع به رشد و نمو ساختمان کردند و به موازات ذوب شدن یخها به تدریج در سطح دریاها ، بالا آمدند. تشکیلات مرجانی فعلی سالیانه از 200 - 5 میلیمتر ، رشد می‌کنند، از این قرار ، تمام تشکیلات مرجانی موجود تقریبا در ظرف ده هزار تا 30 هزار سال ، رشد و تکامل یافته‌اند.

- دو نمونه از مرجانها

- مرجان شاخ گوزنی

در شرایط مناسب این مرجان شاخه‌ای شکل می‌تواند در هر سال 10 سانتیمتر (10 اینچ) رشد کند که سریعترین رشد بین گونه‌های این جانور است . مرجانهای شاخ گوزنی در آبهای کم عمق زندگی می‌کنند و نوک شاخهای آنها در مسیر جریان موجها قرار می‌گیرند . این مرجان هم مثل دیگر مرجانهای شاخه‌ای شکل ٬ دو گونه پولیپ دارد . یکی بخش اصلی هر شاخه را تشکیل می‌دهد و دیگری به عنوان شاخه‌ کوچک از کنار شاخه‌ کوچک درمی‌آید.

- مرجان مغزی شکل

بیشتر مرجانها از تعداد خیلی زیادی پولیپهای جدا از هم تشکیل می‌شوند. هر کدام از این پولیپها حلقه‌ای از شاخکهای مخصوص خود دارند. پولیپهای این مرجانها به شکل خطوط مارپیچ بلند به همدیگر متصل شده‌اند. هر چند که هر پولیپ مرجان مغزی شکل دهان مخصوص خود دارد اما شاخکهای و پولیپ کناری او مشترک است. مرجانهای مغزی شکل به آهستگی رشد می‌کنند و می‌توانند در مقابل امواج کوبنده مقاومت کنند.

مقالات مرجان :

مرجان

خواص درمانی مرجان

گوهر مرجان Coral

مرجان سنگ گوهری قیمتی

خواص سنگ قیمتی مرجان Coral

مرجان

مرجان یا پلیپ در درون یک حفره کوچکگلدانی شکل که مرجانگاه(Corellite) نامیده می شود زندگی می نماید. هرفنجان یا مرجانگاه دارای یک ردیف پره های سخت شعاعی است که از قائده ایجادمی شوند. شکل و الگوی این پره ها متفاوت بوده لذا در رده بندی گونه ای ازآنان استفاده می شود...

مرجان که در راسته جانوران شناسائی شده جانوری است گل مانند ، بابازوانی گسترده همچون گلبرگها و حفره ای در میان آنها بعنوان دهانه ،معمولا دسته جمعی زندگی نموده و غالبا نیز یک پایه آهکی از خود ترشح مینمایند.

- مرجانها به دو دسته کلی تقسیم میشوند:

مرجانهایی که ازخود آهک ترشح نموده و به اصطلاح سفت بوده (hard coral) و ایجادآبسنگ(reef) می نماید و دسته دیگر مرجان هایی که آهکی نبوده و اصطلاحانرم(soft coral) نامیده می شوند.

عمده مرجانهای موجود در خلیج فارساز نوع آبسنگی بوده و بدین جهت بیشتر از این دید مورد بررسی قرار میگیرند. وجود همین آبسنگهای مرجانی است که جلوه طبیعت زیبای دیگری به جزایرایرانی خلیج فارس بخشیده است.

- گسترش و انواع مرجانهای خلیج فارس

مرجانها معمولا درتمام نواحی دریای اطراف جزایر یافت می شوند ولی پراکنش انواع سخت یا آبسنگساز صرفا" محدود به مناطق کم عمق جزایر و به وسعت صدها کیلومتر مربع میباشد.

گسترش آبسنگهای مرجانی از طریق عمق در اطراف جزایر بوده وعمق زندگی آنها از 50 تا 70 متر بیشتر نبوده و عمدتا در اعماق 25 متری ویا کمتر بسر می برند. علت این امر نیاز مرجانهای آبسنگ ساز به نور میباشدچون وجود نور کافی جهت عمل فتوسنتز برای باکتری های همزیست (زوگزانتهها) که در درون بافت های مرجانی زندگی می کنند، ضروری است. بدون نور کافی، میزان فتوسنتز کمتر و در نتیجه قدرت مرجانها برای ترشح کربنات کلسیم ونهایتا ایجاد آبسنگ کاهش می یابد.

آبسنگها در واقع توده هایکربنات کلسیم (آهک) هستند که عمدتا توسط مرجانهای آبسنگ ساز یا هرماتایپیکو تا حدی نیز توسط دیگر موجودات از قبیل جلبکهای آهکی ایجاد می شوند.

دیگرمرجانها همانطور که قبلا نیز گفته شد آهک ترشح ننموده و به عنوان مرجانهایغیر آهک ساز یا آهرماتایپیک نامیده می شوند. تفاوت بین این دو گروه در ایناست که درون بافت های بدن مرجان آبسنگ ساز نوعی سلول گیاهی کوچک همزیست بهنام زئوگزانت وجود دارد.

- مرجانها از نظر درجه حرارت

از نظر درجه حرارت، تقریباتمامی آبسنگهای مرجانی در آبهای دریایی با حرارت کمتر از 20 درجه یافت میشوندولی هیچ گونه آبسنگی در آبی که حرارت متوسط سالانه آن کمتر از 18 درجهباشد تشکیل نمی شود. مناسب ترین درجه حرارت برای تشکیل آبسنگهای مناطقی باحرارت میانگین سالانه 23 تا 25 درجه است. بعضی از آبسنگهای مرجانی قادر بهتحمل حرارت های 36 تا 40 درجه سانتیگراد هم می باشندکه از آن جملهآبسنگهای واقع در جنوب خلیج فارس در سواحل عربستان، بحرین و قطر می باشد.

- مرجانها و رابطه آنها با شوری آب دریا

شوری از دیگرعوامل محدود کننده توسعه آبسنگهای مرجانی محسوب می گردد. مرجانهای آبسنگساز قادر به تحمل شوری پایین تر از محدوده عادی آب دریاها(32 تا 35 درهزار) نبوده و بدین جهت در مناطقی که دارای ورودی آب شیرین رودخانه استیافت نمی شونددرحالیکه در مناطقی از خلیج فارس که شوری آن تا 42 گرم درلیتر نیز می رسد بخوبی رشد می نمایند.

ساختار مرجانها مرجانها جزو جانوران محسوب می شوند. از نظر رده بندیمرجانها متعلق به شاخه گزنه سازان(caldaria) می باشند که خود به سه ردهزیر تقسیم می شوند:

الف) رده گل زیان(Antozoa): شامل مرجانها،شقایق دریایی(sea anemone) و قلم های دریایی (sea pen) است. تمام گونه هایاین رده کف چسب بوده و شبیه به گل می باشند. دارای بازوان(تنتاکول)تو خالیبوده و از جانوران کوچک مانند زئوپلانکتون ها پس از بی حس کردن آنها توسطسلولهای گزنده تغذیه می نمایند.

شکل مرجانهای بادبزنی(gorgonian) کهراسته ای از این رده محسوب می شوند شبیه به برگ بوده و مجموعه ای است ازهزارها پلیپ که به صورت دسته جمعی زندگی می کنند. مرجانهای نرم مجموعه ایاز پلیپ های بدون اسکلت هستند که در درون آب به صورت یک انگشت طویل باجریانها و امواج به حرکت در می آیند.

ب) رده آبسانان(Hydrozoa): مانند مدوزها(Medusae) که تماما" دریایی هستند و به صورت دست جمعی زندگیمی کنند. بعضی دارای سلول های گزنده بوده و در صورت تماس با بدن ایجادخراش یا سوزش می نمایند.

ج) رده فنجان زیان(scyphozod): که عروسهای دریایی متعلق به این گروه می باشند. این موجودات بصورت انفرادی زندگیکرده و گزنده می باشند. بدین خاطر غواصان معمولا به هنگامی که در زیر آبغواصی می نمایند، مواظبند تا بدنشان با عروس های دریایی برخورد ننمایدو بههمین خاطر در مناطق و یا فواصل زاد و ولد که تعداد آنان بسیار زیاد است ازلباس غواصی استفاده می نمایند.

- زیست شناسی مرجان

مرجان یا پلیپ در درون یک حفره کوچکگلدانی شکل که مرجانگاه(Corellite) نامیده می شود زندگی می نماید. هرفنجان یا مرجانگاه دارای یک ردیف پره های سخت شعاعی است که از قائده ایجادمی شوند. شکل و الگوی این پره ها متفاوت بوده لذا در رده بندی گونه ای ازآنان استفاده می شود.

هر پلیپ دارای سه لایه است که شامل لایهپوشش خارجی(اپیدرمین) و لایه میانی از جنس فیبر(Mesogt rodermis) در وسطپلیپ دهان قرار داشته که بازوان یاتنتاکولها با سلول های گزنده(نماتوسیت) خود در اطراف آن قرار دارند و جانور به کمک آنها غذای خود را که عمدتاپلانکتون های جانوری است، به دام می اندازد.

 تک سلولی های همزیستزوکزانتله، که در حقیقت جزو گروه دو تاژکان(دینوفلاژلد) هستند. در بینسلولهای لایه درونی بسر می برند.

تکثیر و ازدیاد کلنی های مرجانیبصورت غیرجنسی و جوانه زدن پولیپ ها است. ولی ایجاد اجتماعات جدید بصورتجنسی و ایجاد نوزادانی بنام پلانولا(planula) است که پس از گذراندن مرحلهشناوری، در جایی ثابت می شوند و ایجاد یک زندگی دست جمعی می نمایند.

مقالات مرجان :

خواص درمانی مرجان

گوهر مرجان Coral

مرجان سنگ گوهری قیمتی

خواص سنگ قیمتی مرجان Coral